Het ontstaan van Bunschoten

Omstreeks 1200 ontstond een agrarische nederzetting op de plaats waar nu Bunschoten ligt, nadat het land in de 12e eeuw was ontgonnen. Hoe de naam Bunschoten is ontstaan, is niet helemaal zeker. Het woord "bun" betekent; ruimte met omheining en "schoten" staat voor een beboste hoek zandgrond. Het zou goed kunnen dat de naam uit deze twee woorden is ontstaan.
Het gebied lag onder de invloedssfeer van de Bisschop van Utrecht, die hier ook de pacht inde. Deze zorgde er rond 1350 voor dat Bunschoten stadsrechten kreeg. Dit was vooral om als bescherming te dienen tegen de oorlogszuchtige plannen van de Hertog van Gelre. Er werden palissaden opgericht waarin een aantal poorten werden geplaatst. Achter deze verdedigingswal werd een gracht gegraven. Overigens is van beiden weinig meer terug te vinden. Het meest zichtbare stuk van de gracht is te vinden aan de westkant van het dorp, al zal deze destijds een stuk breder zijn geweest.
Ook Eembrugge, Baarn en Eemnes kregen stadsrechten van de Bisschop. Op deze manier werd gezorgd voor een aaneengesloten gebied met stedelijke rechten aan de monding van de Eem. Zo ontstond in de Eemvallei een uitweg naar de Zuiderzee. De Bisschop kon op deze manier het Oversticht (Drenthe en Overijssel) bereiken.

Het ging vrij goed met het stadje. Omdat Utrecht bang was om het stuk grond aan de Eem te verliezen, kreeg het meer rechten. Zo mocht het bijvoorbeeld tol vragen aan mensen die over de brug wilden die over de haven lag aan het einde van de stad. Ook moesten schippers geld betalen als zij onder deze brug door wilden varen. Deze haven (kolk) is overigens tussen 1920 en 1930 gedempt. Op deze plaats ligt nu het Kolkplein. Alleen een smalle gracht naar Spakenburg bleef behouden.

In de jaren 20 van de 15e eeuw raakte Bunschoten betrokken bijeen oorlog tussen de Bisschop van Utrecht en Philips de Goede, hertog van Bourgondië. De inwoners van Bunschoten kozen de zijde van de hertog, lieten de Bourgondische troepen binnen en verzuimden enkele jaren belasting af te dragen aan de Utrechtse bisschop. Nadat Philips de Goede en de bisschop vrede sloten, bleef Bunschoten als verliezende derde achter. Spoedig presenteerde Utrecht de afvallige stad de rekening. In 1428 trokken de inwoners van Utrecht naar het noorden en werd Bunschoten ‘….omdat het de Hollanders ingelaten en geholpen hadt, tot den grondt toe afgebroken….’. Het stadje werd inderdaad verwoest en in brand gestoken. Tevens werd het verplicht tot het betalen van een hoge geldboete. De vestingwerken werden nooit hersteld en Bunschoten ontwikkelde zich verder als een dorp met stadsrechten.

Geleidelijke ontwikkeling

Bunschoten ontwikkelt zich tot een boerendorp met een middeleeuwse stadsplattegrond. De boerderijen liggen aan beide zijden van de Dorpsstraat. Aan de noordkant staat een 16e eeuwse ‘coren moolen’, terwijl aan de zuidkant een aantal boerderijen langs de Veenestraat liggen.

Inmiddels werd het stadsbeeld gedomineerd door een kerk. Deze laat-gotische kruiskerk werd gebouwd tussen 1475 en 1500 en kreeg destijds de naam St. Catharinakerk. In 1779-1780 zijn het bouwvallige koor en de dwarsarmen afgebroken, waarna een zaalkerk ontstond. Het is de huidige Nederlands Hervormde kerk.

Ook het kaartbeeld van de 19e eeuw toont een nagenoeg ongewijzigde situatie. De bebouwing concentreert zich merendeels langs de Dorpsstraat, met een enkele woning ten noorden en ten zuiden daarvan. Later vindt in het noordoosten en zuidwesten bebouwing plaats langs de burgwal.

In 1932 wordt – als werkverschaffing voor werklozen – een deel van de 14e eeuwse haven (de Kolk) gedempt. Hierdoor werd het mogelijk de hoofdverkeersweg tussen Bunschoten en Spakenburg rechtdoor te trekken en niet meer om de haven heen te laten lopen. Op de plaats van de 14e eeuwse haven ligt nu een plein; het Kolkplein. Op dit schilderij uit 1750 is op de voorgrond no geeen gedeelte van de kolk te zien. Op de achtergrond zien we de Dorpsstraat (met bomen) en de St. Catahrinakerk.

De lintbebouwing strekte zich later uit langs de weg en de naastgelegen binnengracht, richting Spakenburg (Ongerweges). Vanuit Spakenburg werd inmiddels dezelfde beweging naar het zuiden gemaakt, zodat de bebouwing elkaar daar ontmoette.
Op de foto hiernaast (rond 1930) zien we Bunschoten vanuit het noorden (vanuit Spakenburg) Op de achtergrond is het silhouet van de Hervormde Kerk te ontwaren. De molen dateert uit 1899. Deze molen werd in 1932 gedeeltelijk gesloopt en moest in 1967 wijken voor nieuwbouw. Voor de molen van 1899 stonden op deze plaats vanaf de 15e eeuw verschillende molens, die steeds zijn vervangen.

Terug naar index-pagina