Het ontstaan van Spakenburg

Aan het begin van de 15e eeuw komt de naam Spakenburg voor het eerst voor, maar er waren al eerder pioniers die zichzelf in dit gebied vestigden. Nadat er dijken waren aangelegd tussen de Laak, Spakenburg en Eemdijk (toen nog Dijkhuizen) was het dorp wat beter beveiligd tegen het water van de Zuiderzee, al zijn er daarna nog veel overstromingen geweest. De eerste huizen lagen hoog tegen de dijk. Daarachter strekte de bebouwing zich uit als een kort lint langs de Spakenburger Gracht. Deze gracht werd afgesloten met een sluis. In 1749 werd voor het eerst een stenen sluis gebouwd, nadat een aantal houten sluizen het verloren hadden van stormen en oorlogsgeweld.
Het water voor Spakenburg was echter slecht te ‘bevaren’ door het vele zand. Pas aan het einde van de 16e eeuw werd een aantal keer gegraven, zodat de ingang van de haven goed bereikbaar werd. In 1752 werd de haven zelf grondig opgeknapt.

De haven van Spakenburg is onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van het dorp. Hier lagen de botters waarmee de vissers hun brood verdienden. Al in 1450 ventten de Spakenburgers hun vis in Amersfoort. Een eeuw later telde de vissersvloot 18 schepen.
In de 19e eeuw maakte de vissersvloot een grote groei door; het aantal vaartuigen steeg tot 193 (in 1892). De massale trek van het platteland naar de stad en de relatief lage prijs van vis ten opzichte van vlees deed de vraag naar vis stijgen. Snellere vervoermiddelen (eerst de bakfiets, later de auto) brachten afgelegen afzetgebieden binnen bereik.
Op de foto hiernaast (rond 1930) zien we het Spui een een botter

De oude haven voldeed niet meer aan de eisen van de uitgebreide vloot. Zij werd uitgediept en voorzien van 2 havendammen en een dijk. De schepen lagen hierdoor beter beschut. Ondanks de groei bleek de haven niet in staat de groei van de vissersvloot op te vangen. In 1886 werd daarom een nieuwe haven aangelegd. Tegelijkertijd werd de Oude Haven gerenoveerd en voorzien van beschoeiing.

Na de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 en vooral de inpolderingen na de 2e wereldoorlog, ging het snel bergafwaarts met de vissersvloot. De Nieuwe Haven verloor haar economische functie en ging in de jaren 70 dienst doen als jachthaven voor de watersport.

In 1949 werd het spui bij de Oude Haven gedempt, nadat de afwateringsfunctie was overgenomen door gemalen aan de Oostdijk en in Eemdijk. Deze haven doet dienst als vaste aanlegplaats voor de botters van de Bruine Vloot en is samen met de werf een toeristische trekpleister geworden. Deze scheepswerf, botterloods en smederij zijn tussen 1992 en 1998 geheel gerestaureerd. Dankzij gezamenlijke inspanningen, met de Stichting Botterwerf Spakenburg als middelpunt is de monumentale werf weer in ere hersteld en door iedereen te bezoeken.

De groei van de bebouwing vond in Spakenburg in eerste instantie plaats langs de Spakenburger Gracht, richting Bunschoten. Ook rond de Nieuwe Haven werden woningen gebouwd en ontstonden winkels en bedrijfjes. De eerste visafslag werd in 1903 op de kop van de Havendijk gebouwd. Deze is nog steeds te bezichtigen en men kan er sinds kort zelfs in trouwen.

In deze eeuw groeide Bunschoten en Spakenburg aan elkaar vast en werden nog vele woningen gebouwd. Inmiddels heeft de gemeente Bunschoten bijna 20.000 inwoners.

U kunt binnenkort een rondwandeling door de gemeente maken met onze "virtuele tour", dan laten wij u ook iets zien van de huidige situatie.

Terug naar index-pagina